بیکینگ پودر و وانیل دو پودر مهم در پخت انواع کیک ها وشیرینی ها است این مقاله درباره شناخت وانیل طبیعی  است

صنایع مگز:

مشخصات گیاه شناسی وانیل طبیعی

گیاه “وانیل”با نام علمی “vanilla planifolia “از جمله نباتات رونده(vine) آبدار (flashy) و چند ساله(perennial) خانواده ارکیده ها یا” ارکیداسه” (orchidaceae) می باشد

که آن را برای حصول نیام ها یا لوبیاها یا میوه ها و دانه هایش با کاربرد طعم دهی  پرورش می دهند.
گیاه “وانیل” جزو گیاهان نیمه “اپی فیت”(semi-epiphytic) محسوب میگردد و این موضوع بدان معنی است که گیاه مذکور میتواند از طرق زیر به تامین نیازهای غذایی خویش اقدام ورزد.

• ریشه دوانی در خاک و استفاده از منابع موجود در آن.
• ریشه دوانی در بخش های مرده پوست درختان و استفاده از منابع موجود در انها بدون آسیب رسانی به درختان و برقراری رابطه انگلی
• ایجاد ریشه های هوایی برای استفاده از رطوبت و مواد موجود در هوا

ریشه های وانیل طبیعی

گیاه”وانیل”دارای دو نوع ریشه میباشد که عبارتند از:

• 1_ریشه های هوایی  (aerial roots)
• 2_ریشه های زمینی(ground roots)

ریشه های هوایی

 ریشه های هوایی که عموما بدون انشعاب هستند و در محل گره های ساقه ها ودر طرف مقابل برگ ها ظاهر میگردند. وظیفه اصلی ریشه های هوایی شامل حمایت از ساقه های رونده گیاه برای بالا رفتن ازقیم ها از طریق چسبیدن به انها می باشد.

ریشه های زمینی که معمولا از قاعده ساقه های رونده شکل میگیرند.

ریشه ها ی زمینی

 ریشه های زمینی گیاه “وانیل” دارای انشعاب متعددی هستند. آنها همچنین دارای ریشه های موینی  می باشد که با میکورایزای موجود در خاک به ایجاد رابطه همبستگی و هم زیستی می پردازند. این ریشه ها همانند سایر ریشه های زمینی گیاهان دیگر دارای نقش اولیه در جذب عناصر غذایی و آب از فضای
خاک بستر هستند.

“میکورایزاها قارچ های همزیستی هستند که یک رابطه سودمندی دوجانبه را با ریشه های مویین برخی از گیاهان برقرار می سازند.
آنها به گیاهان مزبور کمک می کند که بر وسعت و گسترده اطراف ریشه هایشان موسوم به “رایزوسفر”بیفزایند و بدین ترتیب دسترسی بیشتری به عناصر غذایی خاک داشته باشند.
میکوریزاها نقش بارزی در بیولوژی و بیوشیمی خاک های کشاورزی برعهده دارند.

درباره وانیل طبیعی

درباره وانیل طبیعی میتوان گفت که گیاه “وانیل” دارای یک ساقه طویل و رونده و سبز رنگ و گوشتی و چندساله است که ازطریق پیچیدن بر اطراف تنه درختان وسایر قیم ها رشد می نماید.
گیاه “وانیل” چندین سال عمر میکند و ساقه های آن و برخی گونه های خویشاوندش به طول 60-40متر و گاها تا 100متر رشد می نمایند.

ساقه وانیل طبیعی

قطر ساقه های گیاه “وانیل” در طی رسیدن به مرحله بلوغ به تدریج افزایش می یابد و پس از آن نسبتا ثابت می ماند.
گیاه”وانیل” معمولا تا ارتفاع 15-10متری سطح زمین بالا می رود.
گیاه”وانیل طبیعی ” دارای ریشه ای هوایی گوشتی و آبداری است که از آنها برای حمایت در جهت رشد و تحمل وزن خویش سود می برد.

برگ وانیل طبیعی

ساقه های رونده گیاه”وانیل”حائز برگ های دراز و پهن یا دوک مانند(oblong) و نیزه ای یا نوک تیز(lanceolate) و گوشتی(flashy)هستند که با ارایش متناوب بر روی آن استقرار یافته اند.
برگ های آبدار گیاه “وانیل” به رنگ سبز درخشان دیده میشوند.
برگ های بالغ “وانیل” دارای اندازه های متفاوتی از 25-8سانتمتر طول و 8-2سانتیمتر عرض هستند.
هریک از برگ های “وانیل” دارای عمر 4-3ساله میشوند.

خرید وانیل طبیعی

بیشترین گل های گیاه “وانیل” بر روی ساقه های به قطر 13-6میلیمتر تشکیل میشوند.
کاسبرگ های گل های “وانیل” ازنوع واکسی یامومی و به رنگ سبز کمرنگ متمایل به کرم هستند که در قالب گل آذین های محوری ظاهر میگردند.

دو عدد از این گلبرگ ها در ظاهر شبیه کاسبرگ ها هستند اما گلبرگ ها سوم با سایرین تفاوت دارد و به شکل لب پائین در آمده است گلبرگ لب مانند مشتمل بر 2 توده گرده موسوم به پولینیا یا بساکی است که بر روی یک ستون کوتاه مستقر می باشد. یک ساختار مانع بین “پولینیا” و “استیگما” کلاله قرار دارد که “روستلیوم”خوانده میشود و بدین ترتیب مانع گرده افشانی خود به خودی گیاه وانیل میگردد.

گل های گونه از نوع  planifolia”دو جنسی” یا هرمافرودیت”  هستند و به عبارتی گل های مزبور هر دو اندام نر بساک(anther) و ماده کلاله یا استیگما را دارند ولیکن انجام ” خود لقاحی” یاخود گشنی  توسط یک لایه جدا کننده دو اندام مزبور عملا غیرممکن شده است.

گل دهی وانیل طبیعی

معمولا یک و گاها تا 3 گل “وانیل” در هر خوشه بطور همزمان در صبحگاهان شکوفا میشوند.گل دهی گیاه “وانیل”غالبا پیش از یک دوره 2ماهه در هرسال به درازا می انجامند. هریک از گل های گیاه “وانیل” معمولا فقط یک روز 24 ساعت عمرمیکند و به حالت شکوفا می ماند گواینکه گل های برخی از گونه های گیاه “وانیل” ممکن است دوام بیشتری داشته باشند. گل های گیاه “وانیل” درصورتی که هدف تهیه میوه ها باشدباید به فوریت طی صبحگاهان شناسائی و ب صورت دستی گرده افشانی شوند.

گرده افشانی وانیل طبیعی

هرگاه گرده افشانی وقوع نباید انگاه گل های “وانیل” بدون وقوع لقاح می میرند و در روز بعد بر روی زمین فرو میریزند.
گل های وانیل بطور طبیعی قادر گرده افشانی مساعدت زنبورهای کوهی جنس های :

• 1-ملیپونا
• 2-الیوما
• 3-مرغ های مگس خوار

زنبور های جنس ” ملیپونا”بیش از300سال است که فوائدشان برروی گیاه وانیل توسط اروپائیان شناخته شده است.
در طبیعت فقط به میزان کمتراز 1درصد شانس گرده افشانی موفقیت آمیز برای گل های وانیل وجود دارد لذا برای دستیابی به میزان میوه دهی پایدار و باثبات باید گل های گیاه وانیل را به صورت دستی گرده افشانی  نمود.

درصورتی که گرده افشانی گل های وانیل با موفقیت همراه گردد باعث تولید میوه می گردد.هریک از گل های گیاه وانیل به تولید یک میوه نائل می آید. در واقع تخمدان  گیاه وانیل متعاقب عمل گرده افشانی متورم میگردد و کم کم تبدیل به یک کپسول طویل موسوم به لوبیا یا نیام یا غلاف وانیل  حاوی بذور می شود.میوه های گیاه وانیل فقط بر روی بوته های بالغ که عموما بیش از 3 متر طول دارند تولید میگردند.

غلاف وانیل طبیعی

میوه های گیاه وانیل به شکل نیام های باریک طویل آبدار و کپسول شکوفا هستند و هرکدام مملو ازهزاران بذور یا دانه های ریز و سیاهرنگ میباشند که گاها به صورت نقاط تیره ای برروی بستنی های وانیلی مشاهده میشوند.

نیام های حاوی بذور گیاه وانیل به طول حدود 25-10سانتیمتر و قطر حدود 0/8سانتیمتر هستند.

میوه های وانیل معمولا به اشتباه لوبیا نامیده میشوند درحالیکه در ظاهرشباهت نسبی به موز های نارس و کوچک دارند. میوه های وانیل پس از تشکیل شدن طی مدت 9-5ماه بالغ میگردند.

نیام های وانیل پس از برداشت تحت فرایندهای عمل آوری  برای ایجاد عطر و طعم مخصوص قرار میگیرند.
در داخل نیام های گیاه وانیل هزاران بذر ریز و سیاهرگ سرشار از روغن مایع وجود دارند.
نیام های گیاه وانیل در صورت رسیدگی زیاد از نقطه انتهایی و سپس در راستای طولی می شکافند و بذور داخل آنها در معرض هوا قرار میگیرند و بدین ترتیب میوه های مزبور از جنبه تجاری ضایع محسوب میشوند.
دوره باردهی اقتصادی  گیاه چندساله و روند وانیل در حدود 10سال است.از نیام ها و بذرهای گیاه وانیل هر دو برای ایجاد عطر و طعم خاص آنها در مواد غذائی آرایشی و داروئی استفاده میشود.

انواع گیاه وانیل طبیعی

برخی از ارقام وانیل” که دارای برگ های متنوع و رنگارنگی هستند. عمدتا برای مقاصد زینتی پرورش میابند.
اولین سری از گل های گیاه “وانیل” حدودا 3-2سال پس از کاشت قلمه ها یا گیاهچه های جدید ظاهر میگردند.
گیاه”وانیل طبیعی ” به تولید گل های درشت و معطر به رنگ زرد مایل به سبز با طول 8-6سانتیمتر و پهنای تقریبی 10-5 سانتی متر می پردازد.که در قالب خوشه های  کوتاه محوری مشتمل بر 15-6گل مرتب میگردند.
گل های گونه pompona   به رنگ زرد هستند.

گیاه “وانیل” گونه planifolia تحت فعالیت های اصلاحی چندانی واقع نشده است
و تاکنون فقط یک رقم اصلاح شده از ان با نام “( هاندا) از جزیره “ریونیون”معرفی گردیده است.
یک نمونه دیگر ازهمین گونه  از طریق سلکسیون در مکزیک تهیه و معرفی گردیده است که موسوم به “مانسا”
می باشد که درحال حاضر جایگاه نسبتا خوبی در باغستان های تجاری آن کشور دارد.
از دیگر گونه های گیاه “وانیل” بجز که امروزه در سطوح کمتری برای مقاصد تجاری پرورش میابند عبارتند از:

• 1-گونه تاهیتی
• 2- گونه اودوراتا
• 3- گونه پومپونا

طعم دو گونه “وانیل” اولی و دومی با وانیل اصلی متفاوت است و این موضوع آنها را مطلوب استفاده در
دسرهای فرانسوی ساخته است.
گونه “پومپونا” عموما در فلوریدای جنوبی پرورش میابد. این گونه از ویگوریته بسیار بالائی برخودار است اما
عصاره میوه های ان از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند.

مهمترین ارقام وانیل

مهمترین ارقام گیاه”وانیل” عبارتند از:

1) رقم بوربون

رقم” بوربون” از گونه (planifolia) حاصل آمده و منشا آمریکائی دارد .
رقم” بوربون” که قبلا ” ایله” نامیده میشد امروزه در برخی از جزایر اقیانوس هنداز جمله: ماد اگاسکار و”
کومور”و ” ریونیون” پرورش داده میشود.
باوجودی که تاکنون از عصاره ” وانیل بوربون” هیچگاه مشروبات الکلی از جمله ” ویسکی بوربون” را تهیه
نکرده اند ولیکن این وجه تشابه اسمی معروف اینگونه القاء می نماید که چنین امری واقع گردیده است.
امروزه رقم”بوربون” در حدود 1 درصد محصول “وانیل” طبیعی جهان را تولید می نماید و فقط در اثر مهارت
های پرورش دهندگانش قادر به تولید میوه میباشد.

2) رقم مکزیکی

این رقم از “وانیل” نیز از گونه (planifolia) حاصل آمده است ولیکن میزان تولید نسبتا اندکی درقیاس با ان دارد و فقط در
بازار های سرزمین های اصلی رشد عرضه میگردد.

3) رقم تاهیتی

این رقم از “وانیل” رااز گونه(Tahitensis) که بومی جزایر ” پولینزی” فرانسه استمشتق ساخته اند آنالیز ژنتیکی این رقم
نشان میدهد که ان در واقع یک نوع هیبرید با ترکیب زیر می باشد:
این گونه توسط دریا سالار فرانسوی به نام ” فرانکوز الفونس هاملین ” از فیلیپین به جزایر ” پولینزی” فرانسه
برده شد واز انجا توسط تاجری به نام ” مانیلا گالئون”به کشور “گواتمالا” انتقال یافت.

4) رقم هند غربی

این رقم از گونه “(pompona)” حاصل آمده است و امروزه در جزایر منطقه ” کارائیب “و کشورهای امریکایی مرکزی و
جنوبی کشت و کار میگردد.

نیاز های اکولوژیکی گیاه وانیل طبیعی

گیاه رونده رز مانند(vine like) ” مونو پودیال” و با عادت بالاروندگی” وانیل” بومی منطقه امریکای مرکزی از جمله
مکزیک و منطقه کارائیب میباشد.
” گیاهان مونوپودیال از جمله نباتات آوندی هستند که عمدتا فقط دارای یک نقطه رشد
هستند این گیاه هرساله بر تعداد برگ های نقطه انتهائی خویش می افزایند
و بدین ترتیب طویل و طویل تر می شوند. چنین گیاهانی فقط یک ساقه یا تنه دارند بنابراین یک یا تک پایه یا پا  یعنی دارای یک ساقه یا تنه محسوب میگردند.

برگ های گیاهان جنس “وانیل طبیعی” از نوع کوتاه تخم مرغی ضخیم چرمی و به رنگ سبز تیره دیده می شوند که
در برخی گونه ها به حالت گوشتی در آمده اند. تعداد قابل ملاحظه ای از گونه های جنس “وانیل” نیز دارای برگهای کاهش یافته و فلسی  هستند. برخی از گونه های ” وانیل” هم کاملا بدون برگ می باشد بطوریکه فقط از یک ساقه بالا رونده و سبزرنگ تشکیل یافته اند که وظیفه فتوسنتز راهم برعهده دارد. گیاهان جنس “وانیل” داری ریشه های هوائی  قوی و طویلی هستند که از هر یک از گره های  ساقه آنها منشا میگیرند.

شرایط اقلیمی رشد وانیل طبیعی چیست

گیاه وانیل بهترین رشد را در شرایط اقلیمی گرم و استوائی ارائه می دهد برخی کارشناسان دمای مطلوب برای
رشد گیاه وانیل را در حدود 32-21درجه سانتی گراد ذکر کرده اند ولیکن بسیاری از آنان مناسب ترین دماهای
محیطی برای پرورش گیاه وانیل را در حدود 30-15 درجه سانتی گراد در طی روز ها و 20-15 درجه سانتیگراد در طی شب ها میدانند.
گیاه وانیلی نسبت به سرما حساس می باشد و در دماهای خنک نزدیک صفر درجه سانتی گراد هم خشک میشود

رطوبت رشد وانیل طبیعی

رطوبت محیطی مطلوب برای رشد گیاه وانیل در حدود 80 درصد است که چنین شرایطی در محیط های گلخانه
ای معمولی با تعبیه یک دستگاه کولر تبخیری یا ابی  قابل دستیابی است.
هرگاه پرورش گیاه وانیل در مجاورت خط استوا و در زیر توری های پلیمری با سایه اندازی 50درصد انجام
می پذیرد لاجرم رطوبت مورد نیاز توسط محیط اطراف تامین خواهد شد.
بیشترین موقعیت ها در پرورش گیاه وانیل در مناطقی از زمین با فواصل 20-10درجه شمالی وجنوبی از خط
استوا امکان پذیر گشته است.

محل رشد گیاه وانیل طبیعی

گیاه وانیل معمولا در اراضی کم ارتفاع  مناطق گرمسیری به خوبی رشد میکند اما قادر است از ارتفاع سطح
آزاد آب ها تا ارتفاعات 600متری و به ندرت  تا 1500متری رشد نماید.گیاه وانیل بومی جنگل های پائین
دست و کم ارتفاع است لذا غالبا به شکل گیاه رونده سایه دوست در کانوپی درختان رشد میکند و برای رسیدن
به نور کافی از ساقه های آنها بالا میرود.

گیاه وانیل به طور طبیعی در جنگل های کم تراکم و حواشی رودخانه ها و دریاچه ها رشد می نماید
شرایط محیطی ایده آل برای رشد گیاه وانیل شامل 3000-1500میلیمتر بارندگی سالانه با پراکنش 10 ماه از
سال است ولیکن برای جبران کمبودها بخصوص در اراضی کوچک باید به آبیاری اقدام نمایند گو اینکه ساقه های
رونده اش میتوانند فصل خشک سه ماهه را در نواحی گرمسیری تحمل نمایند.
آبیاری های تکمیلی میتوانند برای استقرار قلمه های جدید وانیل مفید باشند و آنها را برای شرایط نامناسب محیطی
مقاوم سازند.

دوره گل دهی وانیل طبیعی

گیاه وانیل نیازمند یک دوره دو ماهه خشکی قبل از آغاز دوره گلدهی است و وجود شرایط رطوبتی بالا در طی
دوره رسیدگی کپسول ها میتواند به پوسیدگی آنها منتهی گردد
گیاه وانیل میتواند در طیف وسیعی از انواع خاک ها رشد نماید اما بهترین رشد را در خاک های سبک حاوی
مواد آلی فراوان بروز می دهد.

خاک رشد وانیل طبیعی

خاک ها برای پرورش گیاه وانیل باید از نوع نرم و پوک  از جمله دارای مواد الی زیاد و بافت سبک نظیر لومی باشند.
خاک مناسب رشد گیاه وانیل باید زهکش دار باشد بنابراین اراضی دارای شیب کم از این جهت مناسب ترند زیرا
مانع ماندگاری آب و جلوگیری از شیوع بیماری های گیاهی میگردند.
خاکهای سبک که خیلی سریع خشک میشوند قاعدتا خواهان ابیاری اضافی برای برقراری و تامین رطوبت کافی
در بستر رشد می باشند.